Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή έχει δύο βασικά χαρακτηριστικά: τις ιδεοληψίες και τους ψυχαναγκασμούς. Οι ιδεοληψίες είναι γνωσιακές διεργασίες ενώ οι ψυχαναγκασμοί, συμπεριφορές.
Οι ιδεοληψίες αποτελούν επίμονες και επαναλαμβανόμενες ιδέες ή εικόνες που βιώνονται ως απρόσκλητες, αυθαίρετες, παρείσακτες ή ξένες και δημιουργούν στο άτομο έντονο άγχος. Ο θεραπευόμενος αναγνωρίζει ότι οι σκέψεις είναι παράλογες, προέρχονται από τον ίδιο και είναι δικές του (μία σημαντική διαφορά σε σχέση με τις
ψυχωτικές ιδέες) ωστόσο νιώθει ότι η εμφάνισή τους είναι εκτός του δικού του πεδίου ελέγχου.
Το περιεχόμενο των ιδεοληψιών σχετίζεται κυρίως με σκέψεις που το άτομο θεωρεί ανήθικες, αμαρτωλές, αποκρουστικές, επικίνδυνες, απειλητικές, αλλόκοτες ή εγκληματικές. Όσο πιο αυστηρό το σύστημα αξιών του ατόμου, τόσο μεγαλύτερη είναι η ενοχή για την ύπαρξη των ιδεοληψιών.
Οι ψυχαναγκασμοί ή αλλιώς καταναγκασμοί είναι στερεότυπες πράξεις που κάνει το άτομο είτε για να μειώσει το άγχος που αισθάνεται σχετικά με την ιδεοληψία είτε για να προλάβει να σταματήσει το περιστατικό ή την κατάσταση που φοβάται. Οι ψυχαναγκασμοί στοχεύουν στην εξουδετέρωση, στην ουδετεροποίηση ή στον τερματισμό των ιδεοληψιών. Έχουν τελετουργικό χαρακτήρα, ο οποίος με την πάροδο των ετών ενισχύεται όλο και περισσότερο. Παραδείγματος χάριν, το άτομο πιστεύει ότι ο χώρος είναι συνεχώς γεμάτος μικρόβια. Συνεπώς καθαρίζει και απολυμαίνει σε υπερβολικό βαθμό το χώρο και τα αντικείμενα του.
Οι ψυχαναγκασμοί δε συνδέονται ρεαλιστικά με την ιδέα που στοχεύουν να εμποδίσουν. Για παράδειγμα, το να χτυπήσει κανείς ξύλο στην πραγματικότητα δεν συνεισφέρει στην πρόληψη ή στην προστασία ενός ατόμου. Εντούτοις, αυτή η μαγικού τύπου σκέψη συχνά χαρακτηρίζει ένα άτομο με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.