Η αϋπνία είναι η πιο συχνή και η πιο ευρέως γνωστή διαταραχή του ύπνου. Ωστόσο, τα ερευνητικά δεδομένα υποδεικνύουν ότι ανεπαρκώς αναφέρεται, διαγιγνώσκεται και τελικά θεραπεύεται. Τα άτομα που επιζητούν θεραπεία συχνά το κάνουν χωρίς τη βοήθεια ενός επαγγελματία της ψυχικής υγείας αλλά με τη χρήση σκευασμάτων που κυκλοφορούν στο εμπόριο.
Η αϋπνία μπορεί να αναφέρεται ως ανεξάρτητη κλινική κατάσταση που προκαλεί δυσφορία σε ένα άτομο ή μπορεί να αποτελεί δευτερογενές πρόβλημα, ως σύμπτωμα μίας άλλης ψυχικής νόσου (π.χ. καταθλιπτική
διαταραχή).
Ως αϋπνία ορίζεται τόσο η ανεπαρκής ποσότητα (το άτομο δεν μπορεί να κοιμηθεί ή να συντηρήσει τον ύπνο του, ανεξάρτητα από την παρουσία ή μη εμφανούς αιτίου) όσο και η κακή ποιότητα του ύπνου. Τα άτομα που πάσχουν από αϋπνία αναφέρουν καθυστέρηση στην έλευση του ύπνου, πρώιμη πρωινή αφύπνιση και ανησυχία κατά τη διάρκεια της νύχτας. Δεν μπορούν να κοιμηθούν όταν το επιθυμούν, αν και μπορούν να κοιμηθούν άλλες στιγμές. Η αϋπνία συνδέεται με συμπτώματα όπως κούραση, αδυναμία συγκέντρωσης, ευερεθιστότητα, άστατη διατροφή, δυσχέρεια στην επικοινωνία και γενικότερη έκπτωση στην ποιότητα ζωής.
Τα άτομα που υποφέρουν από χρόνια αϋπνία ασχολούνται υπερβολικά με το πρόβλημα και έχουν μεγεθυμένους φόβους για τις επιπτώσεις της διαταραχής στην υγεία, στη συμπεριφορά και στη λειτουργικότητά τους.
Η επίσημη διάγνωση της διαταραχής αϋπνίας αφορά στην δυσκολία στον ύπνο τουλάχιστον για τρεις νύχτες την εβδομάδα σε περίοδο τριών μηνών αν και υπάρχουν επαρκείς ευκαιρίες για κατάκλιση. Παρόλα αυτά, ο χρόνος που χρειάζεται ένα άτομο να μείνει κοιμισμένο μπορεί να ποικίλει: υπάρχουν άνθρωποι που κοιμούνται λιγότερες ώρες από το μέσο όρο (short sleepers) χωρίς να δυσφορούν ή να επηρεάζεται η ημερήσια λειτουργικότητά τους ενώ άλλοι έχουν ανάγκη περισσότερες ώρες ύπνου (long sleepers) ώστε να ξεκουραστούν και να αισθανθούν έτοιμοι να αποδώσουν.
Η αϋπνία αποτελεί μία κατάσταση που συχνά δεν γίνεται αντιληπτή από το άτομο που πάσχει από αυτή, το οποίο μπορεί να αποδίδει τη δυσκολία του σε εξωτερικούς παράγοντες όπως ο θόρυβος, η ποιότητα του στρώματος του κρεβατιού ή ο ήχος της τηλεόρασης. Τα άτομα που έχουν αϋπνία συνήθως αναφέρουν ότι κάνουν πολύ ελαφρύ ύπνο, ξυπνάνε μέσα στη νύχτα και δεν μπορούν να ξανακοιμηθούν, ξυπνάνε τα ξημερώματα και σκέφτονται ή ξυπνάω μόλις χτυπήσει το ξυπνητήρι αλλά νιώθουν κουρασμένα.