Τόσο ο φόβος όσο και το άγχος είναι συγκινησιακές καταστάσεις που πηγάζουν από την αίσθηση απειλής, η οποία στρέφεται κατά του εαυτού και δημιουργεί ανάγκη επαγρύπνησης. Η διαφορά είναι ότι ο φόβος σχετίζεται με εμφανείς απειλές, με την επιβίωση και την προσαρμογή, ενώ το άγχος συνδέεται με λιγότερο φανερές απειλές, με τη συμβολική νοητική επεξεργασία καταστάσεων.
Η φοβία αφορά σε έναν επίμονο και παράλογο φόβο για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, χώρο ή κατάσταση. Το άτομο κατανοεί ότι ο φόβος του είναι υπερβολικός, είναι προσηλωμένο ωστόσο στο να αποφύγει αυτό που φοβάται. Ο φόβος εμφανίζεται συστηματικά κάθε φορά που το άτομο έρχεται αντιμέτωπο με το συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση.
Τα πιο συχνά αναφερόμενα φοβογόνα ερεθίσματα είναι:
- τα ζώα / τα έντομα,
- τα περιβαλλοντικά φαινόμενα,
- το αίμα / η ένεση / το τραύμα,
- οι κλειστοί χώροι (π.χ. τούνελ, ανελκυστήρες, αεροπλάνο κ.α.), και
- άλλοι τύποι (π.χ. το ύψος, η κατάποση7, ο εμετός, τα μικρόβια κ.α.)
Το άτομο με ειδική φοβία όταν έρχεται αντιμέτωπο με το αντικείμενο ή την κατάσταση που φοβάται, μπορεί να εκδηλώσει σωματικά αίσθημα παλμών, κρύο ιδρώτα, τρέμουλο, λαχάνιασμα, ναυτία ή ζάλη και συναισθηματικά φόβο, θυμό και ντροπή.
Η αποφυγή αποτελεί την κυρίαρχη συμπεριφορά ασφάλειας που χρησιμοποιεί ένα άτομο με ειδική φοβία για να ανακουφίσει το άγχος του. Έτσι, αποφεύγονται οι γιατροί και τα νοσοκομεία, για να αποφευχθεί το αίμα, τα δάση και τα πάρκα, για να αποφευχθούν τα ζώα και τα έντομα, τα ψηλά κτήρια, για να αποφευχθούν τα ύψη, η “σκληρή” τροφή για να αποφευχθεί ο πνιγμός ή τα ταξίδια στο εξωτερικό για να αποφευχθούν τα αεροπλάνα.